Заңгер-ғалымдар АХҚО мысалында азаматтық және ағылшын құқығының өзара конвергенциясын талқылады
Алматыда «Тәуелсіз Қазақстанның интеллектуалдық әлеуеті: қалыптасуы мен дамуына 30 жыл» I Халықаралық жас ғалымдар форумы аясында «Континенталды және ағылшын құқығының конвергенциясы: оң және теріс жақтары» атты ғылыми пікірсайыс өтті. Іс-шараны Нұрсұлтан Назарбаев қоры жанындағы Ғылыми кеңес ұйымдастырды. Пікірсайыстың өтуіне Астана халықаралық қаржы орталығы, Сорбонна-Қазақстан институты, Абай атындағы ҚазҰПУ де атсалысты.
Пікірсайысқа көрнекті заңгер ғалымдар мен халықаралық сарапшылар, қоғам мен мемлекет басшылары қатысты. Олардың ішінде: АХҚО сотының тіркеушісі және аппарат басшысы Кристофер Кэмпбелл-Холт; Заң ғылымдарының докторы, Лотарингия университетінің профессоры (Франция) Франсуа Ксавье Ликари; Ресей Федерациясының еңбек сіңірген ғылым қайраткері, РФ Үкіметі жанындағы ИЗИСП құқық қорғау органдары, қылмыстық іс жүргізу және адам құқықтары қызметі үшін заңгерлерді дайындау бөлімінің бастығы, заң ғылымдарының докторы, профессор Олег Зайцев; Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің мүшесі, заң ғылымдарының докторы, профессор Виктор Малиновский; Владимир Белых, профессор, USUY кәсіпкерлік құқық кафедрасының меңгерушісі; Заң ғылымдарының докторы, профессор, Халықаралық салыстырмалы құқық академиясының (IACL) мүшесі, Каспий университетінің жеке құқық институтының бас ғылыми қызметкері Фархад Қарағұсов; Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы, ф.ғ.к. Аслан Тукиев; АХҚО Ғылыми кеңесінің мүшесі, заң ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА-ның корреспондент мүшесі Бақытжан Әбдірайым және т.б. тұлғалар бар.
Бұл шараны ұйымдастырудағы негізгі мақсат – құқықтық жүйелердің конвергенциясын (интерпенетрация, өзара әсер ету) жалпы теориялық және әдістемелік маңыздылығы тұрғысынан ғана емес, үлкен көлемде қолданбалы сипаттағы қазіргі заманғы құбылыс ретінде құқықтық талқылау болды.
Пікірталастың ашылу салтанатында, оның модераторы, ҚР Президенті жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссияның төрағасы, Нұрсұлтан Назарбаев қоры атқарушы директорының орынбасары, Еуропалық Кеңестің Венециялық комиссиясының мүшесі, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері Қазақстан, заң ғылымдарының докторы, профессор Игорь Рогов Қазақстанның құқықтық, қаржылық дамуы жайлы айтты.
«Қазақстан қазіргі заманғы құқықтың дамудың әлемдік тенденцияларын, құқықтық жүйелерді трансформациялау үрдістерін, экономиканы ескереотырып, отандық құқықтық жүйені жетілдірудің жаңа бағыттарын іздестіріп жатыр. Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасының арқасында бүгінде Астана халықаралық қаржы орталығы табысты жұмыс істеп келеді. Ол үшін Конституцияға өзгерістер енгізілді. Жаңа құқықтық база құрылды. АХҚО қазіргі уақытта заңдық анклав және жеке құқықтық институт. Белгілі бір дәрежеде елдің құқықтық жүйесіне автономды әрекет етеді. Бұл бір елдің аумағында құқықтық идеология деңгейінде өзара іс-қимыл бар екі құқықтық жүйе болған кездегі ерекше жағдай», – деді ол.
Пікірталасқа қатысушыларының теориялық дайындығының жоғары деңгейін ескере отырып, баяндамашылар ағылшынша белгілі жалпыға ортақ (негізінен құқықтың сот прецеденттеріне негізделген) және заңдарға негізделген құрлықтық - еуропалық құқық ұғымдарын шешуді және парламенттер қабылдаған басқа да нормативтік құқықтық актілер тоқтатқан жоқ.
АХҚО сотының тіркеушісі және аппарат басшысы Кристофер Кэмпбелл-Холт қазіргі таңда англо-саксондық жүйенің тартымдылығы көбінесе оның бизнес қауымдастығы үшін қарапайымдылығымен және қо жетімділігімен байланысты екенін айтты. Олар үшін бұл факторлар құқықтық таңдауда маңызды рөл атқарады. Сондықтан бүгінде 30 -дан астам ел Англия мен Солтүстік Уэльс заңына негізделген заңды қолданады.
Мысалы, шетелдік заң нормаларын ұлттық заңнамаға енгізу кезінде құқықтық дәстүрлер мен мәдениетті ескеру қажеттілігі туралы профессор Владимир Белыхтың ұстанымы назар аударуға тұрарлық.
Ал профессор Франсуа Ксавье Ликари римдік құқықтық жүйеге негізделген еуропалық құқық бүгінде басқа құқықтық жүйелерге әсер ететін негізгі «драйвер» болып тұрғанын алға тартты. Профессор Олег Зайцев болса, Англияның келісімшарттық құқығы негізінен құрлықтық құқық жүйесінен алынғанын еске салды.
Конституциялық Кеңестің мүшесі Виктор Малиновский 2017 жылы Конституцияға өзгерістер енгізу барысында ҚР Конституциялық Кеңесі құқықтық қайшылықтар жоқ екенін, барлық баптар Негізгі Заңның ережелері мен құндылықтарына сәйкес келетінін еске салды.
Профессор Фархад Қарағұсов құқықтық жүйелердің конвергенциясы сияқты құқықтық құбылысты зерттеуде салыстырмалы заң ғылымының өзектілігіне тоқталды.
Профессор Бақытжан Әбдірайым болса, өзіне сөз кезегі тигенде конвергенцияның жеке формасы ретінде халықаралық құқық тұрғысынан құқықтық конвергенцияны анықтауға және ұлттық құқық жүйесіне шетелдік құқықтың әсерін баяндады. Бұл ретте құқықтық аккультурация сияқты құқықтық конвергенция әдістері ерекше маңызға ие екендігін айтты.
Модератор, профессор Игорь Рогов спикерлердің сөзін қорытындылай келе, «АХҚО құру – ағылшын құқықтары мен ұлттық құқықтық жүйенің табысты қатар жұмыс істеуінің үлгісі. Бұл қазақстандық ғалымдар мен тәжірибеден өтушілерге ағылшын-саксондық құқықтық жүйені және қажет болған жағдайда оның жеке институттарын ұлттық заңнамаға енгізуде ерекшеліктерін тереңірек зерттеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, оның пікірінше, шетелдік тәжірибені көшіруде аса мұқият қарау керек. Бұл сіз білетіндей, құрлықтық еуропалық «құқықтық отбасына» қатысты заң».
Жалпы алғанда, жетекші отандық ғалымдар мен халықаралық сарапшылардың, мемлекеттік органдардың өкілдерінің талқылауы Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен жүзеге асырылған құқық қорғау және сот реформалары кезінде одан да терең және жан-жақты қажетті екенін көрсетті. Оңтайлы құқықтық модельдерді әзірлеу мақсатында әлемдік құқықтық жүйелердің өзара әрекетінің әр түрлі аспектілерін зерттеу керектігі белгілі болды.
