Вашингтонда «Қазақстанның ядролық және биологиялық қаруды қолдану қауіп-қатерімен күрес жөніндегі күш-жігері» панельдік сессиясы өтті
Биыл 30 қаңтарда Американың жетекші талдау орталықтарының бірі халықаралық бейбітшілік үшін Карнеги Қоры Қазақстанның ядролық және биологиялық қауіпсіздік саласындағы бейбітшілікті қамтамасыз етудегі және қауіп-қатерлерге қарсы іс-қимылдағы рөлі мен елдің осы бағыттағы халықаралық күш-жігерді басқару әлеуетіне арналған панельдік сессия өткізді.
Сессия спикерлері стратегиялық тәуекелдер жөніндегі кеңес жанындағы Стратегиялық қару бойынша орталықтың аға ғылыми қызметкері Нолан, ядролық, химиялық және биологиялық қауіпсіздік бағдарламалары бойынша АҚШ Қорғаныс министрінің бұрынғы көмекшісі Эндрю Вебер, халықаралық бейбітшілік үшін Карнеги қорының ядролық саясат бағдарламасының штаттан тыс ғылыми қызметкері Тоғжан Қасенова, Қазақстан Республикасының Америка Құрама Штаттарындағы Елшісі Ержан Ашықбаев болды.
Пікірталасты ашқан орталықтың аға ғылыми қызметкері Нолан мен сессия модераторы Шеннон Грин әріптестерінің назарын халықаралық қатынастар тарихындағы ерекше жағдайға – Қазақстанның әлемдегі төртінші ірі ядролық арсенал мен ірі биологиялық қарудан өз еркімен бас тартуына аударды. Сарапшының айтуынша, бұл Қазақстанның жас тәуелсіз мемлекет ретіндегі табысының басты факторларының біріне айналды.
Нанна-Лугар бағдарламасы деген атаумен белгілі «Қауіп-қатерді бірлесіп азайту» бағдарламасына жеке өзі қатысқан Э.Вебердің пікірінше, Қазақстанның бұл шешімі шын мәнінде түрлі үрейге қарамастан елді қорғап қана қоймай, оның қауіпсіздігін едәуір күшейтіп, кейіннен Қазақстанның ядролық қарусыздану саласында әлемдік қоғамдастықтың көшбасшы ретінде кеңінен танылуына әкелді.
Американдық серіктестердің еңбегімен қатар «Ядролық дала: Қазақстан ядролық қарудан қалай бас тартты» кітабының авторы, доктор Т.Қасенова сол кездегі қазақстандық саясаткерлердің елді қарусыздандыру ісіне қосқан үлесін ерекше атап өтті. Ол алға қойылған мақсаттарға қол жеткізуге және Ресей мен АҚШ-тың екі негізгі серіктесімен өзара іс-қимылда нәзік саяси тепе-теңдікті сақтауға мүмкіндік беретін отандық дипломаттардың келіссөз жүргізу дағдысын ерекше атады.
Американдық серіктестердің жұмысымен қатар "атом даласы: Қазақстан ядролық қарудан қалай бас тартты" кітабының авторы, доктор Т.Қасенова сол кездегі қазақстандық саясаткерлердің елді қарусыздандыру ісіне қосқан үлесін ерекше атап өтті. Ол алға қойылған мақсаттарға қол жеткізуге және Ресей мен АҚШ-тың екі негізгі серіктесімен өзара іс-қимылда нәзік саяси тепе-теңдікті сақтауға мүмкіндік беретін отандық дипломаттардың келіссөздер жүргізу дағдыларын «Қазақстан аумағында қалған материалдарға техникалық сараптама ұйымдастыру үшін Ресейден және осы жұмыстарды қаржыландыру үшін АҚШ тарапынан қолдау алу маңызды болды», - деп ерекше атады.
Қазақстанның ядролық қарудан бас тарту туралы саяси шешімі туралы пікірталасты жалғастырған Елші Е.Ашықбаев «Әлемдік қоғамдастық елімізді қолдады, әлемдік нарықтарға қол жеткізіп, шетелдік тікелей инвестициялар ағынын қамтамасыз етті» деп әлемдегі ең ірі екі ядролық державамен көршілес Қазақстанның өзінің ұлттық мүдделерінің пайдасына жасаған таңдауының дұрыстығына күмән келтірмейтінін жеткізді.
Американдық сарапшылар мұның бәрі тәуелсіздік алған кезде қабылданған ел басшылығының стратегиялық шешімдерінің және Қазақстан халқының қолдаудың арқасында жүзеге асты деп санайды.
Қазақстандық дипломат халықаралық қызметі аясында Қазақстан ядролық қаруды қысқартуға және химиялық қаруды жоюға және биологиялық қаруға тыйым салуды нығайтуға басымдық беретінін хабарлады.
Бұл қауіп-қатерлерге қарсы іс-қимыл қауіпсіздікті тежеу мен қамтамасыз етудің кешенді халықаралық шараларын талап ететіндіктен, ал биологиялық және токсиндік қару саласында тиісті халықаралық орган болмағандықтан, Қазақстан биологиялық қауіпсіздік жөніндегі халықаралық агенттікті құру туралы бастама көтерді және осы бағытта 2024 жылы ЯҚТШ кіші комитетінің төрағасы лауазымында жұмыс істеуге ниетті.
Өз кезегінде Э.Вебер Халықаралық биологиялық қауіпсіздік агенттігін құру идеясын қолдады. Ол әлемдегі саяси шиеленістің қазіргі жағдайында ядролық, химиялық және биологиялық қаруды қолдану қаупінің артқанын атап өтті. «Бүгінде ядролық қаруды қолдануға тыйым салуды мәлімдеу үшін Қазақстанның шешімі мен көшбасшылығы бұрынғыдан да өзекті», - деп сөзін түйіндеді американдық сарапшы.
Панельдік сессия аясында Э. Вебер «Қазақстанның 2024 жылғы сабақтары. Ядролық және биологиялық қауіп-қатерлермен күрестің алдыңғы шебінде» атты баяндамасын таныстырды, оны іс-шара қарсаңында стратегиялық тәуекелдер Кеңесі жариялаған болатын. Автор өз зерттеуінде Қазақстанның өңірде және жалпы әлемде қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі күш-жігеріне талдау жүргізді, сонымен қатар, халықаралық қауіпсіздік саласындағы тиімді ынтымақтастық үшін бірқатар ұсыным ұсынды.
Тұсаукесерді Халықаралық салық және инвестициялық орталығы, халықаралық бейбітшілік үшін Карнеги Қоры және Стратегиялық тәуекелдер кеңесі ұйымдастырды.
